Wanneer ben je verslaafd?

Verslaving is een onderwerp dat vaak in stilte wordt gedragen. Het komt voor in allerlei vormen: van middelen zoals alcohol en drugs, tot gedragingen zoals gokken, overmatig eten, en zelfs technologieverslaving. Het is een ingewikkeld probleem dat zich vaak niet direct openbaart en voor buitenstaanders moeilijk te begrijpen is. Voor de persoon die eraan lijdt, kan het voelen als een onzichtbare kracht die de controle over zijn of haar leven heeft overgenomen.

Maar wanneer ben je verslaafd? En wat maakt dat iemand de stap zet van 'gewoon' een gewoonte naar het ontwikkelen van een verslaving? Is het moment dat je je eerste keer bewust afvraagt of je verslaafd bent, al een teken van verslaving, of is er meer voor nodig? Verslaving is geen zwart-wit kwestie. Het is geen keuze, maar een ziekte die vele vormen aanneemt en zich vaak in de schaduwen van het dagelijks leven verbergt. Soms is het moeilijk te herkennen, zelfs voor de persoon zelf.

In deze blog gaan we op zoek naar de verschillende facetten van verslaving. We onderzoeken wat het betekent om verslaafd te zijn, welke criteria er zijn om een verslaving te herkennen en wanneer je je echt zorgen moet maken. Door inzicht te krijgen in de signalen en het verloop van verslaving, hopen we bij te dragen aan een beter begrip van deze aandoening en het belang van tijdig hulp zoeken. Verslaving is niet iets wat van de ene op de andere dag ontstaat; het is een proces dat vaak geleidelijk aan zich ontwikkelt.

Wat is verslaving?

Verslaving is meer dan alleen maar het vaak gebruik van een bepaald middel of gedrag. Het is een psychologische en soms fysieke afhankelijkheid van iets, waarbij het individu de controle verliest over het gebruik of gedrag. Dit kan betrekking hebben op middelen zoals alcohol, drugs, gokken, maar ook op gedragingen zoals overmatig eten, online gamen of zelfs werken. Wat verslaving in al deze gevallen gemeen heeft, is de negatieve impact die het heeft op het dagelijks leven, de relaties en het welzijn van de persoon.

Benieuwd naar meer uitleg over wat een verslaving nu precies is en welke soorten verslavingen er zijn. Lees dan verder in onze blog over: Wat is een verslaving? Dan kan ik nu meer uitleg geven over wanneer je verslaafd bent!

Wanneer ben je verslaafd?

Er zijn verschillende criteria waar men aan 'moet' voldoen om aan te kunnen geven of iemand verslaafd is. Verslaving komt niet altijd in een zwart-witvorm, je bent wel/niet verslaafd. Nee, er is een continuüm van verslaving, van milde tot ernstige gevallen. Het kan bijvoorbeeld beginnen met af en toe gebruik, maar na verloop van tijd kan het steeds vaker worden. In sommige gevallen kan iemand zich zelfs bewust zijn van zijn gedrag en het effect op zijn leven, maar het blijft moeilijk om controle te krijgen. Het is belangrijk om te begrijpen dat de verschijnselen van verslaving niet altijd direct zichtbaar zijn voor anderen, wat het voor de verslaafde vaak nog moeilijker maakt om hulp te zoeken.

De term "verslaving" wordt vaak gebruikt om gedrag of het gebruik van middelen te beschrijven dat buiten de normale grenzen valt. Maar wanneer spreek je nu daadwerkelijk van een verslaving? Het is belangrijk om te begrijpen dat verslaving niet simpelweg een kwestie is van veelvuldig gedrag of gebruik van een stof, maar van oncontroleerbaarheid, afhankelijkheid en negatieve gevolgen voor het dagelijks leven.

Er zijn verschillende indicatoren die bepalen wanneer iets daadwerkelijk als een verslaving wordt beschouwd. Deze indicatoren kunnen helpen bij het identificeren van verslaving in verschillende vormen, of het nu gaat om middelen (zoals drugs of alcohol) of gedragingen (zoals gokken of overmatig eten).

Benieuwd aan welke criteria je moet voldoen om de diagnose ''verslaving'' te krijgen? Lees hieronder verder.

De criteria voor verslaving

Om antwoord te kunnen geven op de vraag: wanneer ben je verslaagd? Worden in de gezondheidszorg verslavingen vaak gediagnosticeerd op basis van specifieke criteria die zijn vastgesteld in de DSM-5 (de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, vijfde editie). Deze richtlijnen helpen artsen en therapeuten te bepalen of er sprake is van een verslaving. In de DSM-5 wordt verslaving gekarakteriseerd door een lijst van een aantal criteria, afhankelijk van het soort verslaving (zoals middelengebruik of gedragsverslaving). Deze criteria omvatten:

• Een onvermogen om het gebruik te verminderen
• Veel tijd besteden aan het verkrijgen of gebruiken van het middel
• Het gebruik van het middel ondanks negatieve gevolgen
• Gevoelens van verlangen (craving) naar het middel
• Ontwikkelen van tolerantie of afkickverschijnselen

Als iemand vijf of meer van deze criteria vertoont binnen een periode van 12 maanden, kan dit worden gediagnosticeerd als een verslaving. Om de criteria iets beter te begrijpen heb ik ze hieronder voor jou verder verder toegelicht, namelijk:

1. Controle verlies: Het belangrijkste kenmerk van verslaving is dat je het gebruik van een middel of gedrag niet meer kunt beheersen. Zelfs als je probeert te stoppen of te minderen, lukt het niet. Dit verlies van controle is vaak het beginpunt voor een verslaving.
2. Hoge prioriteit: Het middel of gedrag krijgt steeds meer tijd en energie, waardoor andere belangrijke aspecten van je leven, zoals werk, studie of relaties, in het gedrang komen.
3. Tolerantie: Naarmate je meer van het middel of gedrag gebruikt, heb je steeds meer nodig om hetzelfde effect te ervaren. Dit fenomeen, bekend als tolerantie, is een belangrijk signaal dat je lichaam zich aanpast en afhankelijk wordt van de stof of het gedrag.
4. Afkickverschijnselen: Wanneer je stopt met het gebruik van het middel of het gedrag, ervaar je lichamelijke of geestelijke ongemakken. Dit kunnen symptomen zijn zoals prikkelbaarheid, angst, depressie, of fysieke symptomen zoals zweten, beven of misselijkheid. Afkickverschijnselen zijn een duidelijk teken van lichamelijke afhankelijkheid.
5. Negatieve gevolgen: Ondanks de negatieve impact op je leven, blijf je doorgaan met het gebruik of gedrag. Dit kan schade aanrichten op meerdere fronten, zoals je werk, relaties, gezondheid en welzijn. Bijvoorbeeld, iemand die verslaafd is aan alcohol kan blijven drinken, ondanks het feit dat het schadelijke gevolgen heeft voor zijn of haar gezondheid, relaties en functioneren op het werk.
6. Verlies van interesse in andere activiteiten: Wanneer iets een verslaving wordt, beginnen andere activiteiten die vroeger plezierig waren of belangrijk waren, op de achtergrond te raken. Je concentreert je steeds meer op de verslavende gewoonte of het middel en hebt minder interesse in andere bezigheden, zoals hobby's, sociale contacten of werk.
7. Veel tijd besteed aan het verkrijgen van het middel of gedrag: Verslavingen nemen vaak veel tijd in beslag, of het nu gaat om het verkrijgen van het middel, het gebruiken ervan, of herstellen van de effecten. Dit kan leiden tot verwaarlozing van andere verplichtingen en verantwoordelijkheden.

Fases verslaving

Het moment waarop je spreekt van een verslaving, hangt af van de mate van ernst van de bovenstaande kenmerken. Verslaving kan zich ontwikkelen in verschillende fasen:

• Beginfase: In deze fase gebruik je het middel of gedrag misschien nog met mate, maar begint er wel sprake te zijn van een gewenning. Je merkt dat je vaker het middel nodig hebt om hetzelfde effect te ervaren en je hebt misschien al lichte moeite om het gebruik te controleren.
• Vervolgfase: Je merkt dat je steeds meer tijd en energie besteedt aan het verkrijgen van of bezig zijn met de verslaving. Je begint negatieve gevolgen te ervaren, zoals conflicten in relaties of op je werk, maar je gaat door met het gebruik omdat het moeilijk is om te stoppen.
• Ernstige verslaving: Op dit punt is er sprake van een duidelijke afhankelijkheid van het middel of gedrag. Je hebt volledige controle verloren, ervaart fysieke of psychologische afkickverschijnselen bij het stoppen, en de verslaving heeft een zware impact op je leven. Je blijft doorgaan met het verslavende gedrag, ondanks de enorme schade aan je gezondheid, relaties en sociale functioneren.

Genetische invloed op verslaving

Onderzoek heeft aangetoond dat genetica een significante rol kan spelen in de kans dat iemand verslaafd raakt. Het is niet zo dat er één specifiek "verslavingsgen" bestaat, maar het lijkt erop dat sommige mensen genetisch vatbaarder zijn voor verslaving dan anderen. Dit komt door een combinatie van genetische factoren die de manier beïnvloeden waarop het brein reageert op belonende prikkels, zoals alcohol, drugs, gokken of andere verslavende middelen.

Bijvoorbeeld, genetische variaties in bepaalde hersenreceptoren en neurotransmitters, zoals dopamine, kunnen invloed hebben op hoe iemand zich voelt bij het gebruik van een middel. Mensen met een verhoogde gevoeligheid voor de beloningssystemen in de hersenen kunnen mogelijk sneller een verslaving ontwikkelen, omdat ze sterker reageren op de "beloning" die het middel biedt.

Omgevingsfactoren

Hoewel genetica een rol speelt, is de omgeving vaak net zo belangrijk, zo niet belangrijker, bij het ontwikkelen van een verslaving. Kinderen die opgroeien in een omgeving waar middelenmisbruik of problematisch gedrag normaal is, hebben een grotere kans om hetzelfde gedrag na te volgen. Dit kan door middel van sociale invloeden, zoals ouders, vrienden en bredere culturele normen, maar ook door traumatische ervaringen of andere stressfactoren die de geestelijke gezondheid beïnvloeden.

Denk hierbij aan factoren zoals:

• Opvoeding en de aanwezigheid van middelenmisbruik in het gezin.
• Stressvolle levensomstandigheden, zoals armoede, werkloosheid of een moeilijke thuissituatie.
• Psychische gezondheidsproblemen, zoals depressie of angststoornissen, die samenhangen met verslaving.

De rol van de hersenen

Vanuit biologisch oogpunt is verslaving een aandoening van de hersenen. Het brein van mensen die vatbaar zijn voor verslaving reageert vaak anders op bepaalde stoffen of gedragingen, wat hen kwetsbaarder maakt voor het ontwikkelen van een verslaving. Dit kan genetisch bepaald zijn, maar ook het gevolg van eerdere ervaringen of trauma.

De interactie tussen genetica en omgeving

Het is dus niet zo dat genetica alleen verantwoordelijk is voor het ontwikkelen van een verslaving. Het is een interactie tussen natuurlijke aanleg en de omgeving waarin iemand opgroeit. Iemand kan genetisch vatbaar zijn voor verslaving, maar als diegene in een omgeving opgroeit zonder middelenmisbruik of andere risicofactoren, kan dat de kans op verslaving verkleinen. Omgekeerd kan iemand zonder genetische aanleg voor verslaving toch verslaafd raken door bepaalde omgevingsfactoren, zoals het ontwikkelen van een probleem met alcohol na blootstelling aan een stressvolle situatie.

Wat betekent dit voor jou?

Als je familieleden hebt die worstelen met verslaving, kan dit betekenen dat je zelf een verhoogd risico hebt om verslavingen te ontwikkelen. Dat betekent echter niet dat je onvermijdelijk verslaafd zult raken. Er zijn veel factoren die invloed hebben op verslaving, en genetische aanleg is slechts één daarvan. Het is mogelijk om gezonde copingmechanismen te ontwikkelen en risico’s te verminderen, zelfs als je genetisch vatbaar bent.

Als je merkt dat je kwetsbaar bent voor verslaving of als er verslaving in je familie voorkomt, kan het nuttig zijn om vroegtijdig hulp te zoeken of preventieve maatregelen te nemen, zoals het ontwikkelen van gezonde gewoontes en het vermijden van risicosituaties. Voor wie op zoek is naar manieren om verleidingen te weerstaan of risico's van bepaalde gedragingen te begrijpen, zijn er handige bronnen beschikbaar, voor bijvoorbeeld gokkers die willen weten welke platforms betrouwbaar zijn, kunnen online casino reviews helpen bij het kiezen van veilige en kwalitatieve goksites om toch even die dopamine een kick te geven maar niet jouw verslaving te voeden en op lange termijn te versterken.

Eens verslaafd, altijd verslaafd?

Een verslaving wordt vaak gezien als een chronische aandoening, wat betekent dat het een levenslange invloed kan hebben op de manier waarop iemand omgaat met bepaalde stoffen of gedragingen. Het betekent echter niet automatisch dat iemand die in het verleden verslaafd is geweest, altijd verslaafd zal blijven. Want herstel is mogelijk, maar er is wel sprake van effecten op lange termijn:

1. Herstel is mogelijk: Veel mensen die herstellen van een verslaving kunnen een gezond en stabiel leven leiden zonder terug te vallen in hun oude gewoonten. Met de juiste behandeling, ondersteuning en een gezonde levensstijl kunnen mensen leren omgaan met hun triggers en verlangen naar verslavend gedrag.
2. Verslaving als een chronische aandoening: Hoewel herstel mogelijk is, wordt verslaving vaak beschouwd als een chronische ziekte, vergelijkbaar met andere aandoeningen zoals diabetes of hoge bloeddruk. Dit betekent dat iemand die verslaafd is geweest, mogelijk altijd een verhoogd risico loopt om terug te vallen, vooral in stressvolle situaties of als ze in contact komen met oude triggers (bijvoorbeeld bepaalde omgevingen, vrienden of sociale situaties).
3. De rol van de hersenen: Verslaving heeft vaak blijvende effecten op de hersenen. Het beloningssysteem van de hersenen wordt veranderd door verslavende middelen of gedragingen. Zelfs na een periode van abstinentie kunnen bepaalde hersenstructuren en -processen kwetsbaar blijven, waardoor iemand gevoelig kan blijven voor de verleiding om weer in verslaving te vervallen. Dit betekent niet dat iemand altijd verslaafd zal blijven, maar dat er een voortdurende bewustwording en waakzaamheid nodig is.
4. Het belang van ondersteuning: Veel mensen die succesvol herstellen van verslaving, maken gebruik van langdurige ondersteuning, zoals therapieën, steungroepen en soms medicatie om de kans op terugval te verkleinen. Door dit ondersteuningsnetwerk kunnen mensen leren omgaan met hun verslaving en de onderliggende oorzaken ervan (zoals trauma, stress of psychische aandoeningen).

Het concept van "altijd verslaafd"?

Hoewel sommige mensen die herstellen van verslaving zeggen dat ze zichzelf altijd als "verslaafd" beschouwen (om zichzelf bewust te maken van de risico’s), betekent dit niet noodzakelijk dat ze constant in de greep van de verslaving blijven. Het kan eerder een manier zijn om alert te blijven op de gevaren van terugval en om te erkennen dat verslaving altijd een deel van hun verleden is, maar dat het hen niet hoeft te definiëren en een toekomst 'zonder' verslaving in de weg staat.

Terugval is een mogelijkheid

Het is belangrijk te begrijpen dat terugval een veelvoorkomend onderdeel kan zijn van het herstelproces, en dat het niet betekent dat iemand definitief "verslaafd" zal blijven. Het kan gezien worden als een deel van het leerproces, waarbij iemand de kans krijgt om opnieuw sterke copingmechanismen te ontwikkelen en te leren van de ervaring. Geef dus vooral niet op. Hetgeen ik altijd geleerd heb: het leven gaat met vallen en opstaan. En wat nog belangrijker is: liever één stapje terug en twee vooruit dan twee stapjes terug en één vooruit!

Het pad naar herstel van verslaving is nooit een rechte lijn, maar eerder een reis van zelfontdekking, veerkracht en persoonlijke groei. Hoewel het proces uitdagend kan zijn, is het belangrijk om te onthouden dat herstel mogelijk is en dat het nooit te laat is om de controle terug te nemen over je leven. Of je nu een terugval hebt ervaren of juist al enige tijd op het pad van herstel bent, elke stap vooruit is een overwinning.

Het belangrijkste is om altijd hoop te houden, je eigen kracht te herkennen en te weten dat je niet alleen bent. Er is altijd hulp beschikbaar. Dus als je merkt dat je hulp nodig hebt, aarzel dan niet om deze stap te zetten. Het beste hoofdstuk van je leven kan nog beginnen, en de kracht om het te schrijven ligt in jouw handen. Blijf positief, blijf volhouden, en herinner jezelf eraan: elke dag is een nieuwe kans om de controle terug te nemen. Herstel is mogelijk, en jij bent sterker dan je denkt!