5 systemische wetten: wet 1 Anciënniteit

In de systemische benadering, vooral binnen de context van familie- en organisatieopstellingen, wordt gewerkt met zogenaamde "systemische wetten". Deze wetten geven inzicht in de dynamieken die binnen een systeem, zoals een gezin of een bedrijf, spelen. Ze helpen ons te begrijpen hoe de onderlinge verhoudingen, rollen en patronen werken en hoe deze kunnen leiden tot gezondheid of disbalans binnen een systeem.

Een van de belangrijkste systemische wetten is de wet van de Anciënniteit. Deze wet draait om respect en de natuurlijke volgorde binnen een systeem. Laten we deze wet eens verder gaan bekijken en onderzoeken wat deze wet betekent in de context van familie, werk en andere systemen.

De eerste wet: Anciënniteit

De eerste systemische wet gaat over de ‘anciënniteit’, de chronologische volgorde van plaatsing in het familiesysteem, over jouw eigen plek. De wet van anciënniteit stelt dat in elk systeem de oudste leden (of de leden die het langst deel uitmaken van het systeem) een bijzondere positie innemen. Dit betekent niet alleen dat zij vaak meer ervaring en wijsheid hebben, maar ook dat zij recht hebben op respect, erkenning en een zekere mate van autoriteit binnen het systeem. De wet benadrukt het belang van de volgorde van binnenkomst in het systeem: het eerste lid heeft een andere plaats dan het tweede, en dit geldt ook voor organisaties en andere collectieven.

De wet stelt dus dat Iedereen binnen het gezin en feitelijk binnen de gehele stamboom, een eigen toegewezen plaats heeft. Deze plaats is de plek die hij of zij ‘vast’ inneemt binnen het geheel. Wanneer iemand onbewust op een verkeerde, of andermans plek, staat dan is er sprake van onbalans in het systeem. Hier later meer over.

Belangrijke punten binnen de wet van anciënniteit

In de praktijk komt de wet van anciënniteit neer op een aantal belangrijke punten, namelijk:

1. Respect voor de volgorde: De oudere of langer aanwezige leden hebben een bijzondere rol en moeten met respect behandeld worden. Dit geldt niet alleen voor de oudste in leeftijd, maar ook voor degene die het langst deel uitmaken van een systeem, bijvoorbeeld in een organisatie.
2. De kracht van ervaring: De leden die langer deel uitmaken van een systeem hebben meestal meer ervaring en inzicht in de dynamiek van het systeem. Dit maakt hen waardevol, niet alleen vanuit hun leeftijd of status, maar vooral vanwege de kennis die zij meebrengen.
3. Evenwicht in de relatie: Als er geen respect is voor de volgorde van binnenkomst, kan dit leiden tot disbalans en conflicten. Dit geldt zowel voor familiale relaties als voor professionele omgevingen. In een bedrijf kan het bijvoorbeeld verstorend werken als iemand die korter in dienst is de oudere medewerkers niet respecteert of zich boven hen plaatst.
4. Zorg voor de jongere leden: De wet van anciënniteit houdt ook in dat degenen die langer in het systeem zitten, een zorgplicht hebben voor de nieuwere leden. Ze helpen hen integreren en bieden hen een fundament van kennis en ervaring.

Wet van anciënniteit in verschillende omgevingen

De wet van anciënniteit kom je tegen in verschillende omgevingen, hieronder zal ik de uitwerking van deze wet binnen een familiesysteem en binnen organisaties verder toelichten.

Wet van anciënniteit binnen een familiesysteem

In een gezinssysteem kan de wet van anciënniteit duidelijk worden gezien in de relatie tussen ouders en kinderen, maar ook tussen broers en zussen. Oudere kinderen nemen vaak een beschermende rol op zich ten opzichte van de jongere kinderen, en ouders hebben de verantwoordelijkheid om zowel het gezin te leiden als het welzijn van elk lid te waarborgen. Wanneer deze natuurlijke volgorde wordt verstoord, bijvoorbeeld wanneer kinderen zich te veel op een ouderlijke rol beginnen te plaatsen, kan dit voor spanningen zorgen. Kinderen moeten kinderen blijven en mogen niet de verantwoordelijkheid voor het gezin op zich nemen. Dit kan zelfs leiden tot verwarde of ongezonde dynamieken, zoals ouderrolomkering.

Jouw plaats binnen het familiesysteem

Er bestaan verschillende plaatsen binnen het familiesysteem. Jouw plek wordt enerzijds door beide ouders en anderzijds door je geboortedag bepaald. Als kind sta je in de kinderrij, met je ouders boven of achter jou. Je geboortedatum bepaald de rangschikking in de kinderrij. De oudste eerst waarna de rest, chronologisch, volgt. Opstelling vindt, van achter gezien, plaats van rechts naar links. Schematisch ziet dat er als volgt uit.

Ouders

Ouders vormen door hun relatie een nieuwe rij. Daar waar ze in hun gezin van herkomst in de kinderrij stonden, komen ze nu in een nieuwe rij te staan. Eerst als partners, zodra er een kind komt, als ouders. Een nieuwe tak aan de boom. Systemische gezien rechts de man, links de vrouw. Hierin spelen noch belangrijkheid, emancipatie, sociale ideeën of andere gedachten een rol. Noem het een natuurlijke ordening. Zelfs in andersoortige relaties dan die van man-vrouw, weet men, bij een onverstoord familiesysteem, van nature zijn plek in te nemen.

Experimenteer er zelf maar eens mee. Bekijk eens aan welke kant van het bed jij ligt, hoe je naast je partner loopt als jullie winkelen of wandelen. Komt daar iets anders uit naar voren dan recht-links, wissel dan eens van plek, doorvoel of dat verschilt. Klopt het één meer, voelt het beter, dan het ander? Geen zorgen echter als rechts-links het beste voelt. Op het moment dat er systemisch iets mis is, toont zich dat vroeg of laat. Gaat het schuren, knellen of onprettig voelen. Eigenlijk zijn dat de teken om opzoek te gaan naar de verstorende balans in jouw verhaal.

Als een ouder niet (volledig) zijn plek inneemt, kan een kind evenmin goed op zijn plek gaan staan. Vaak ligt hier bij de ouder een trauma, uitsluiting of verstrikkingen aan ten grondslag. Alles met gevolgen voor het nageslacht. Dit soort systemisch conflicten werkt net als dominostenen door in volgende generaties. Wordt net zolang doorgegeven totdat de juiste plek volledig kan worden ingenomen, er volledig kan zijn. Dan vallen alle dominostenen weer op hun plek.

Overlijden of scheiding zijn vaak aanleiding tot een identieke verstoring. Uit loyaliteit neemt de zoon, onbewust, de plek van de afwezige vader in, de dochter die van moeder. Ze willen enkel meedragen, zorgen. Onbewust in het besef dat ze uit de kinderrij én in de ouderrij stappen. Met alle systemische gevolgen van dien. Zorgen, helpen en ondersteunen kan, mits het vanuit de juiste plek wordt gegeven, geen kwaad. Simpel gezegd mag een kind wel (mee)zorgdragen, helpen, doch altijd vanuit zijn kindplek. Gezag en daarmee ook verantwoordelijkheid blijven bij de ouder horen.

Kinderrij

Elk kind staat, chronologisch, van rechts naar links in de kinderrij. Een miskraam kent, net als een overleden kind, ook een plek. Bewust aangeduid, door alle gezinsleden gekend, én geëerd. Verzwijgen, geen plek geven of niet eren van zo’n kind verstoort het evenwicht. Met alle, pas later invoelbare, consequenties van dien.

Adoptief- en pleegkinderen(en) hebben hun eigen familie, hebben eigen-familie-DNA, zei groeide aan een andere boom. Zowel het fysieke-DNA als ook qua DNA op zielsniveau verschilt dat wezenlijk van het opvoedgezin, de familie waarin ze terechtgekomen zijn. Zei hebben én houden hun eigen familiesysteem, het gezin van herkomst. Pleegouders kunnen en mogen, systemisch gezien, de plek van de biologische ouders niet innemen. Binnen het gezin van de pleegouders, binnen dat nieuwe familiesysteem, krijgen ze echter ook een eigen plek. In beginsel komen ze na biologische kinderen van de (pleeg)ouders.

Afhankelijk van het pleeggezin, kan dat echter verschillen. Indien bij zo’n pleeggezin de pleegkinderen eerder kwamen dan de biologische, kan, door specifieke verwelkoming op de eerste plek, het pleegkind in de chronologische lijn met de biologische kinderen worden geplaats. Onverminderd blijven adoptief- of pleegkind tot het familiesysteem van eigen biologische ouders horen. Dat klinkt ingewikkeld, doch als lid van de voetbalclub kun je ook bij de handbalvereniging horen. Lidmaatschappen weliswaar, die een zekere tijdelijkheid hebben, terwijl, zelf na je dood, je familie van herkomst altijd dezelfde zal zijn.

Zaad- of eiceldonors horen (deels) door zowel het fysieke-DNA als ook het DNA van de ziel bij het familiesysteem. Voor een deel speelt uiteraard het systeem van de donor mee. Ook zijn DNA draagt bij aan de bouw van het fysiek als het zielsdeel van het kind in kwestie. De donor verdient derhalve binnen het familiesysteem van het opvoed gezin, een eigen plek. Een plaats die gekend en geëerd dient te zijn.

Kinderen houden bij scheiding, door dood of als gevolg van een eigen dan wel opgelegde keus, hun plek in het gezin van herkomst. Een nieuwe partner kan én mag niet op de plek van de biologische ouder gaan staan. Er bestaat een wezenlijk verschil tussen ouderschap én partnerschap. Zowel in de bovenlaag, de psychologie, als in de onderlaag, het systemische. Samengestelde gezinnen doen er goed aan hier rekening mee te houden.

Wil de (nieuwe) relatie slagen dan zal de partner het ouderschap, beide ouders, hun plek dienen te geven. Ter voorkoming van loyaliteitsconflicten en dergelijke, is dit ook voor de kinderen van wezenlijk belang. Erkenning, duiding, en het respecteren van ieders eigen plek, voorkomt dat een kind op de plek van de afwezige ouder, vader of moeder, gaat staan.
Ook opa’s en oma’s behouden, bij een scheiding, hun systemische plek. Alleen zo kan de liefdesstroom, die essentieel is voor het leven, ongehinderd blijven vloeien.

Maar naast dat deze wet een belangrijke rol speelt binnen een familiesysteem is het verder ook onmisbaar binnen organisaties. Waarom dat dat zo is, lees je hieronder.

Wet van anciënniteit binnen een organisatie

In de zakelijke wereld komt de wet van anciënniteit eveneens sterk naar voren. Werknemers die al langere tijd in een bedrijf werken, hebben vaak een diepere kennis van de bedrijfsvoering, de cultuur en de ongeschreven regels. Ze kunnen fungeren als mentoren voor nieuwe medewerkers en zijn vaak in staat om strategieën te adviseren of veranderingen door te voeren op basis van hun ervaring. Dit betekent niet dat nieuwe medewerkers geen waardevolle inzichten kunnen brengen, maar in veel gevallen worden hun suggesties beter ontvangen als zij zich eerst respectvol verhouden tot de hiërarchie en het proces van anciënniteit.

Een verstoord evenwicht

Zoals hierboven al eerder is benoemd kan er een disbalans ontstaan binnen het systeem. Disbalans betekent dat de dynamiek uit evenwicht raakt, wat gevolgen heeft voor de relaties tussen de leden en voor het functioneren van het systeem als geheel. Hierbij kan het gaan om een familiesysteem maar ook om een systeem binnen een organisatie. Welke oorzaken en gevolgen dit verstoord evenwicht heeft, lees je hieronder.

Oorzaken disbalans

Er zijn verschillende manieren waarop disbalans kan ontstaan wanneer de wet van anciënniteit niet gerespecteerd wordt:

1. Oudere leden worden genegeerd of gemarginaliseerd
   Wanneer de oudere of langer aanwezige leden van een systeem geen ruimte krijgen om hun ervaring en wijsheid in te brengen, kan dit leiden tot frustratie en conflicten. In een gezin kan dit bijvoorbeeld betekenen dat ouders of grootouders niet langer de rol van leiders kunnen vervullen, wat kan leiden tot verwarring bij de kinderen. In organisaties kan het ook betekenen dat oudere werknemers geen stem meer hebben in besluitvormingsprocessen, waardoor de stabiliteit van het bedrijf in gevaar komt.
2. Ongelijke machtsverhoudingen
   Als jongere of nieuwere leden zich boven de oudere leden plaatsen, kan dit leiden tot machtsongelijkheid. In een bedrijf kan dit zich uiten wanneer een jongere medewerker zonder respect voor de hiërarchie probeert besluiten te nemen die normaal gesproken door meer ervaren collega’s zouden worden genomen. In een gezin kan dit zich manifesteren wanneer een kind te veel macht of verantwoordelijkheid krijgt, waardoor de ouder-kindrelatie uit balans raakt.
3. Verwarring over rollen en verantwoordelijkheden
   De wet van anciënniteit zorgt ervoor dat ieder lid van een systeem zijn of haar specifieke rol en verantwoordelijkheden kent. Wanneer deze volgorde niet wordt gerespecteerd, kan dit leiden tot verwarring over wie wat moet doen. In een gezin kan bijvoorbeeld een kind de rol van de ouder overnemen, wat de natuurlijke gezagsverhouding verstoort. In een bedrijf kan het betekenen dat leidinggevenden niet meer in hun rol kunnen functioneren, wat de organisatie kan destabiliseren.
4. Ouderrolomkering
   Dit gebeurt vooral in familiecontexten, waar bijvoorbeeld een kind in de positie van de ouder komt te staan. Dit kan voortkomen uit overmatige zorg of verantwoordelijkheid voor de ouders (bijvoorbeeld wanneer een ouder ziek is) of als een ouder zich niet kan gedragen als autoriteit. Het kind voelt zich gedwongen om voor het gezin te zorgen, wat leidt tot verlies van het kinderlijke perspectief en mogelijk emotionele belasting voor het kind. Dit kan langdurige effecten hebben op de dynamiek en de psychologische gezondheid van het kind.

Een verstoord evenwicht, een voelbare kracht op energetisch niveau, zorgt voor conflicterende energie. Deze verspreid zich door het gehele systeem, hetgeen blokkades en versperringen veroorzaakt. Onschuldige gezinsleden worden, onbewust getroffen. Ze worden voelbaar uit balans gebracht, zijn ziek, voelen zich beklemd, geremd, belast, waardoor ze uit hun kracht komen te staan. Ze kunnen er de vinger niet op leggen, maar het voelt niet goed, ze zijn op de een of andere manier belemmerd, onwetend waardoor. Het goede nieuws hierbij is, dat verstoord evenwicht, vermits professioneel begeleid, weer hersteld kan worden, en dus in evenwicht kan worden gebracht.

Gevolgen van Disbalans

De gevolgen van disbalans in de wet van anciënniteit kunnen verstrekkend zijn voor zowel de relaties binnen het systeem als voor het systeem zelf. Enkele mogelijke gevolgen zijn:

1. Verlies van respect en vertrouwen
   Wanneer de wet van anciënniteit niet wordt gerespecteerd, kan dit leiden tot een verlies van respect tussen de leden. Dit kan leiden tot een verminderd vertrouwen in elkaar en in de besluitvorming. In een organisatie kan dit betekenen dat medewerkers zich niet meer gerespecteerd voelen door hun leidinggevenden, wat het moreel en de motivatie kan aantasten. In gezinnen kan het leiden tot conflicten tussen ouders en kinderen, waarbij kinderen zich niet meer ondergeschikt voelen aan het gezag van hun ouders.
2. Verstoorde communicatie
   In systemen waar de wet van anciënniteit niet wordt nageleefd, kan communicatie verwarrend en ineffectief worden. Wanneer jongere leden zich te veel bemoeien met het beleid of de leiding, kan dit de communicatie verstoren, waardoor er verwarring ontstaat over wie verantwoordelijk is voor wat. Dit kan leiden tot misverstanden en inefficiëntie, zowel op de werkvloer als thuis.
3. Verlies van stabiliteit
   Een systeem waarin de wet van anciënniteit niet wordt gerespecteerd, kan instabiel worden. Dit komt omdat de natuurlijke orde wordt verstoord, wat kan leiden tot chaos en een gebrek aan richting. In een gezin betekent dit bijvoorbeeld dat de ouders niet meer als autoriteit functioneren, terwijl in een organisatie dit kan betekenen dat ervaren leiders de controle verliezen, wat het succes van het bedrijf in gevaar kan brengen.

Disbalans herstellen

Gelukkig zijn er manieren om een disbalans binnen het systeem te herstellen. Dit omdat het herstellen van de balans in de wet van anciënniteit van cruciaal belang is voor het herstel van de gezondheid van het systeem. Enkele manieren om dit te doen zijn:

Erkenning van de rol van oudere leden

Het is belangrijk om de waarde van de langer aanwezige leden in een systeem te erkennen. Dit kan door hen actief te betrekken bij belangrijke beslissingen, hun ervaring te respecteren en hun autoriteit te bevestigen. In een gezin kan dit betekenen dat ouders weer de leiding nemen en duidelijk maken welke rol zij in het gezin spelen.

Herstel van hiërarchie en respect

Het herstellen van een gezonde hiërarchie is essentieel. Dit betekent dat jongere of nieuwere leden zich bewust moeten zijn van de waarde van de oudere leden en hun rol in het systeem. In organisaties kan dit betekenen dat jongere medewerkers respect tonen voor de ervaring van senioren, terwijl in families ouders opnieuw hun gezagspositie kunnen innemen.

Herstellen van de natuurlijke rolverdeling

In een gezin kan dit betekenen dat ouders hun rol als opvoeders en leiders terugnemen. Dit kan het vertrouwen in de gezinsstructuur herstellen en de verantwoordelijkheid weer bij de ouders leggen. In een organisatie kan het betekenen dat leiders hun rol als strategen en beslissers weer actief oppakken.

Belang van de wet van anciënniteit

De wet van anciënniteit helpt ons niet alleen om te begrijpen hoe systemen functioneren, maar ook om de balans binnen deze systemen te herstellen of te behouden. Wanneer deze wet wordt genegeerd, kan dit leiden tot onbalans, zoals het verlies van respect voor ouderen, verwarring over rollen of zelfs conflicten tussen leden van het systeem. Wanneer de wet echter gerespecteerd wordt, kunnen de ervaring en kennis van de ouderen het systeem helpen groeien en bloeien, terwijl tegelijkertijd een gezonde dynamiek wordt behouden.

In zowel familie- als organisatiecontexten is het dus essentieel om de volgorde van anciënniteit te respecteren om een evenwichtige en functionele relatie tussen de leden te behouden. Het zorgt ervoor dat iedereen zijn plaats en rol binnen het systeem kan innemen, met de nodige erkenning en waardering.

De wet van anciënniteit is dus een krachtig principe dat de stabiliteit van een systeem ondersteunt. Wanneer deze wet wordt genegeerd of verstoord, kan dit leiden tot disbalans, met verwoestende gevolgen voor de relaties en het functioneren van het systeem. Het is belangrijk om de juiste hiërarchie, respect voor ervaring en duidelijkheid over rollen te handhaven, zodat het systeem gezond en effectief blijft functioneren. Door disbalans te herkennen en te herstellen, kunnen we bijdragen aan een harmonieuze en goed werkende omgeving, zowel in het gezin als in de organisatie.