Welke soorten agressie zijn er op de werkvloer?

Het was een dag als alle anderen op kantoor, totdat het plotseling niet meer zo was. Een collega was net klaar met haar presentatie toen de manager onverwachts een harde toon aansloeg. Zijn stem verhief zich, zijn woorden werden scherper en voordat je het wist, was de sfeer in de ruimte gespannen en oncomfortabel.

De collega kromp ineen onder zijn blik en de rest keek gespannen toe. Dit incident bleef niet onopgemerkt en liet een diepe indruk achter.

Dit voorval zet je aan het denken: wat voor soort agressie was dit eigenlijk? Om deze vraag te beantwoorden, ga ik in dit artikel dieper in op de verschillende soorten agressie die we op de werkvloer kunnen tegenkomen.

De betekenis van agressie

Agressie wordt gedefinieerd als gedrag dat bedoeld is om een andere persoon schade toe te brengen, of die schade nu psychisch, fysiek of verbaal is. Dit gedrag kan zijn van meer ernstige uitingen zoals fysieke aanvallen of bedreigingen tot meer subtiele vormen van vijandigheid, zoals snauwende opmerkingen of negeren.

Agressie kan gericht zijn op het uiten van verdriet of frustratie, het verlies van macht of controle, of de reactie op oneerlijke behandeling of verraad. Agressief gedrag kan een nadelig effect hebben op het team, de samenwerking en de productiviteit in een opkomende situatie. Ervaar je sociale onveiligheid op de werkvloer, lees dan hier wat je moet doen.

Vormen van agressie herkennen

Voordat we ingaan op de verschillende soorten agressie, is het belangrijk om de drie vormen van agressie te begrijpen die vaak op de werkvloer voorkomen.

Verbale agressie

Verbale agressie is elke vorm van agressie die de ander kwetst, beledigd of vernedert. Je kunt hierbij denken aan snerende opmerkingen, sarcastische uitlatingen, beledigende opmerkingen, dreigende taal of schreeuwen om een punt duidelijk te maken.

Fysieke agressie

Fysieke agressie is een vorm van agressie waarbij de ander je bang wilt maken of pijn wilt doen door lichamelijk geweld te gebruiken. Zelfs de bedreiging van fysiek geweld is een vorm van fysieke agressie, omdat de intentie bestaat om fysieke agressie in te zetten. Dit kan zich uiten in het slaan, schoppen of duwen van een collega, objecten gooien of dreigend met gebalde vuisten tegenover iemand staan.

Psychische agressie

Psychische agressie is een vorm die het moeilijkst te herkennen is, omdat dit het mentale welzijn van een ander aantast. Het kan subtieler zijn, maar ook langdurige schade veroorzaken bij het slachtoffer. Dit uit zich in het negeren of buitensluiten van collega’s of manipulatie door bijvoorbeeld besluiten en ideeën te ondermijnen. Het is alsof je met de kleinste graafmachine iemand zijn of haar emotionele stabiliteit negatief beïnvloedt. De dader pakt iemand stap voor stap aan, om diegene psychische schade toe te brengen. Dit kan levenslange gevolgen hebben voor het slachtoffer.

Alles over psychologische veiligheid om je team te laten floreren lees je in dit boek!

9 soorten van agressie

Uit deze vormen van agressie ontstaan veel verschillende soorten van agressie voort die op de werkplek voorkomen. Elke soort kan leiden tot verschillende problemen op de werkplek. Hier behandelen we negen verschillende soorten agressie die vaak worden waargenomen in toxische werkomgevingen, variërend van openlijke en duidelijke tot heimelijke en vernederende handelingen.

1.    Psychopathologische agressie

Agressieve uitbarstingen die plotseling en zonder duidelijke aanleiding optreden duiden vaak op psychopathologische agressie. Dit soort kan zeer intens en gewelddadig zijn en vereist psychologische behandeling om de onderliggende aandoening aan te pakken. Tussen de soorten agressie, is dit type vaak te zien bij mensen die lijden aan specifieke mentale gezondheidsproblemen zoals depressie, persoonlijkheidsstoornis of andere stoornissen.

2.    Emotionele agressie

Intimidatie, manipulatie en kwetsen zijn soorten agressie die zich richten op het mentale welzijn van een ander. Deze agressie is subtieler en minder direct dan fysieke agressie, maar kan net zo schadelijk zijn. Hierbij maken ze gebruik van schuldgevoelens, angst of onzekerheid om de ander te controleren of te beïnvloeden.

3.    Impulsieve agressie

Een uitbarsting van agressie waarbij iemand direct daarna schuld bekent, is een voorbeeld van impulsieve agressie. Hierbij vinden er plotselinge en ongecontroleerde uitbarstingen plaats, zonder voorafgaande planning of duidelijke aanleiding. Waarbij er bij andere soorten agressie een duidelijke intentie is om de ander agressief te benaderen, kan er bij dit soort wél spijt plaatsvinden omdat ze handelen in het heetst van het moment.

4.    Expressieve agressie

Woede, frustratie, ergernis of andere emoties zoeken een uitweg en daardoor kan iemand spanningen ontladen. Deze persoon heeft de behoefte om intense emoties te uiten, zonder rekening te houden met zijn/haar collega’s, klanten of andere personen in de buurt. Het is niet gericht op een specifiek iemand, maar is een reactie op de emotionele toestand van de ‘dader’. Het kan fysieke soorten agressie verschijnselen vertonen, maar het is niet bedoeld om de ander schade toe te brengen. Deze persoon wil emoties uiten die opgekropt zitten.

5.    Witteboordenagressie

Net zoals psychische soorten agressie, is witteboordenagressie een soort die zich richt op het emotionele welzijn van het slachtoffer. Vaak wordt dit soort uitgevoerd door mensen in hogere functies of aanzienlijke macht hebben binnen een organisatie. Denk aan leidinggevenden, managers of collega’s met hogere verantwoordelijkheden. Deze personen kunnen bijvoorbeeld werk van anderen ondermijnen, roddelen, valse informatie verspreiden of iemand buitensluiten bij belangrijke beslissingen. Hierdoor wil de dader macht en controle behouden of versterken over de ander.

6.    Dreigende agressie

Tussen de verbale soorten agressie, verwijst dreigende agressie naar angst en intimidatie te veroorzaken door middel van bedreigingen. Het kan verbaal, maar ook non-verbaal zijn. Het gebruik van woorden, gebaren of houdingen om angst en onzekerheid te veroorzaken bij de ander is de essentie van dreigende agressie. Bij verbale bedreigingen kun je denken aan uitspraken die direct, of indirect, aangeven dat er negatieve gevolgen zullen zijn. Bij gebaren zoals vuisten, dreigend dichtbij komen of intimiderende lichaamstaal worden geen woorden gebruikt, maar gevoelens om angst te creëren.

7.    Onomkeerbare agressie

Levenslange psychische- of fysieke schade die veroorzaakt is door agressie is een van de ernstige soorten agressie die kan voorkomen op de werkvloer. Dit zijn handelingen die zodanig ernstig zijn dat ze blijvende schade veroorzaken. Je kunt hierbij denken aan fysieke verwondingen, langdurige psychologische trauma’s en/of blijvende emotionele schade. Het slachtoffer kan blijvende angst, depressie of andere ernstige gevolgen ervaren door emotionele en fysieke mishandelingen.

8.    Instrumentele agressie

Bij instrumentele agressie moet je niet denken aan agressie met een adiabatische koeler, maar aan iemand die een specifiek doel wil behalen zoals macht, geld of status. Deze persoon gebruikt agressie om dit doel te behalen voor zichzelf. Het gedrag komt niet voort uit woede of irritaties, dit wordt zorgvuldig gepland om het eindresultaat te behalen. Je kunt hierbij denken aan een manager die de werknemers bedreigt met ontslag om hen harder te laten werken. Hierdoor verhoogt de productiviteit en haalt de managers meer uit de werknemers.

9.    Situationele agressie

Tussen de soorten agressie, is situationele agressie ontstaan uit een specifieke situatie. De agressie wordt uitgelokt door die situatie, gebeurtenis of bepaalde omstandigheden. Op de werkvloer kun je dit soort agressie herkennen aan bijvoorbeeld een drukke werkomgeving. Iemand wil zich concentreren, maar de anderen zijn al bezig in hun gedachte met de vrijdagmiddag borrel. Frustratie wordt geuit dat van korte duur is en de agressie eindigt meestal wanneer de situatie voorbij is. De intensiteit hiervan kan variëren, afhankelijk van de ernst van de situatie en de persoonlijke tolerantie van de betrokken persoon.